مدرسه التفاتیه
این مدرسه که یکی از کهن ترین مدارس موجود قزوین است در دوره ایلخانی توسط خواجه التفات بنا شده و دارای طرحی دو ایوانی و یک طبقه است . سر در ورودی مدرسه که با احداث خیابان تخریب شده در جانب جنوبی قرار دارد و کتیبه بسیار نفیس آن هم اینک در بخش دوره اسلامی موزه ایران باستان نگهداری می شود . حیاط مدرسه به صورت مستطیل است که در چهار کنج آن ایوانچه ساخته و به شکل هشت ضلعی نگینی در آورده اند و 26 حجره و یک مدرس در دور تا دور آن قرار گرفته که همه حجره ها با ایوانچه ای به حیاط راه می یابند. پوشش همه حجره ها از نوع طاق آهنگ با قوس تیزه دار است . از ویژگی های مدرسه التفاتیه آب انباری در وسط حیاط است که گنجایش 90000 لیتر آب را دارا است .
مسجد مدرسه سردار
زیباترین مدرسه قزوین در روزگار قاجار توسط دو برادر که دارای منصب سرداری بوده و درجنگ های ایران و روس به شجاعت و لیاقت شهرت داشتند ساخته شد . حسین خان و حسن خان سردار در سال 1231قمری با احداث این مجموعه شاهکاری از معماری و هنر قاجاری را به وجود آورده اند . مدرسه در دو طبقه ، با ازاره سنگی و آجر تراش که با تزیینات کاشی همراه است ساخته شده و دارای 32 حجره است . حجره ها در دو سوی دو گوشوار که متصل به ایوان های کوچکی است بنا شده و در جلو هر حجره سکویی قرار دارد . نمای تمامی دیوارها در طبقه همکف با کاشی تزیین شده و تکرار نام محمد با خط هندسی جلوه ای خاص به آن بخشیده است . نمای طبقه دوم از طاقنماهایی با قوس صفوی تشکیل شده و لچکی های آن به کاشی های مینایی مزین گشته است . کتیبه ای به نستعلیق ممتاز از ترکیب بند محتشم کاشانی چهار سوی زیر رخبام را زینت داده و کتیبه ای مرمرین در سردر کاشیکاری شده مدرسه به زیبایی آن افزوده است . مهتابی بزرگی در جنوب مدرسه گسترده است که به مسجد سردار می پیوندد. مسجد دارای سه طاق بزرگ آجری است که گنبد فیروزه ای کوچکی بر فراز آن قرار دارد . پنجره چوبی مشبک بسیار بزرگی که حاصل هنر گره چینی است طاقنمای جنوبی مدرسه را پوشانده و درِ ورودی به مسجد از مدرسه در دل آن تعبیه شده است .
مسجد مدرسه صالحیه
مسجد – مدرسه صالحیه را باید بزرگترین مرکز علمی ایران در قرن سیـزدهم هجری دانست که توسط مرحوم ملا حاج صالح برغانی ، برادرشهید ثالث و صاحب کتاب ها وتالیفات فراوان در علوم اسلامی به سال 1262 قمری بنیانگذاری شده است . مدرسه صالحیه در سه طبقه و با گنجایش بیش از هفتصد دانشجو در روزگار خود شهرت بسیار داشته و بزرگان بسیاری همچون سیدجمال الدین اسد آبادی در آن به تحصیل پرداخته اند .مسجد که در قسمت شمالی مدرسه قرار دارد ، دارای سه در شمالی ، جنوبی وغربی است که در جنوبی آن به هشتی بزرگی باز می شود که با مدرسه مشترک است . وسعت مسجد و ستون های انبوه و استوار آن از رونق فروان در ایام پیشین حکایت دارد .
مسجد مدرسه ملاوردیخانی
با آنکه موسس مدرسه ملا وردیخانی بیش از یکصد سال پس از بنای مسجد به ساخت آن پرداخته و بنیانگذار مسجد“ حاجی ساروخان “ است ، ولی سالهاست مسجد و مدرسه را به نام مولاوردیخانی می شناسند . سال بنای مسجد 1069 و به روزگار شاه عباس دوم است که با پلی بر روی رودخانه بازار – خیابان مولوی کنونی – دریک زمان ساخته شده و در کنار کاروانسرایی قرار داشته است . مرحوم مولاوردیخان که از نوادگان حاجی ساروخان و معاصر کریم خان زند بوده ، مدرسه سه طبقه ای را در جنوب مسجد به سال 1177 تاسیس کرده که پس از مدتی دچار تخریب شده و درسال 1250 مولا وردیخان دوم –که نوه خان اول است – موفق به بازسازی آن گشته است. مسجد دارای شبستان زیرین و آب انباری است که کتیبه سردر آن اثر هنرمند بزرگ قزوینی ملک محمد و از حجاری استادانه برخوردار است.
مسجد مدرسه شیخ الا سلام
این مدرسه که در سده های پیش و به وسیله یکی از امیران ترکمان قزوین تاسیس شده ، در دوره قاجار طی دو نوبت مورد مرمت و بازسازی قرار گرفته که تجدید بنای آن در 1321قمری توسط مرحوم میرزا مسعود شیخ الاسلام به افزایش مسجد و دو حیاط خلوت پیوسته به هشتی ورودی مدرسه انجامیده است. حیاط مدرسه که به جلو خان وسیع و هشتی ورودی در جانب غربی راه می یابد شکل هشت ضلعی نگینی دارد که سی و سه حجره گردا گرد آن قرار گرفته اند .غیر از حجره های ضلع شمالی تمامی حجره ها دارای ایوانچه مزین به رسمی بندی و کاشی کاری هستند .مدرس نسبتا بزرگ مدرسه در جانب شرقی واقع شده و دو ستون استوار و بلند در جلو ی ایوان آن بر آورده اند .بنای مسجد و مدرسه از آجر است و تزییناتی از کاشی و آجر لعابدار دارد . شبستان مسجد مسعودیه که در جنوب غربی مدرسه واقع است پوششی از طاق و تویزه دارد و با 14 ستون سنگی از زیر بنایی خاصی برخوردار می باشد .